آیت الله قدوسی

شهادت آیت‌الله قدوسی

 

 

شهید علی قدوسی، در سال 1306 در خانواده‌ای روحانی در شهر نهاوند متولد شد. پدرش یکی از روحانیون برجسته نهاوند و نزد آیت‌الله بروجردی از احترام خاصی برخوردا ر بود. شهید قدوسی پس از اتمام تحصیلات ابتدایی در زادگاهش در سال 1323 شمسی وارد حوزه علمیه قم شد و از محضر بزرگانی چون آیت‌الله العظمی بروجردی و حضرت امام خمینی (ره) استفاده کرده و به درجه اجتهاد نایل آمد. شهید قدوسی از همان آغاز طلبگی، علاقه خاصی به اخلاق و عرفان داشت و در پی همین علاقه به کسب فضایل اخلاقی پرداخت. ایشان در میدان مبارزه علیه رژیم شاهنشاهی نیز، همیشه از پیشگامان بود و سابقه مبارزات وی به پیش از 15 خرداد 1342 بر‌می‌گردد.

 

 

طی سالهای 42-41 در پرتو خروش امام خمینی علیه شاه به اوج رسید و ایشان نیز به عنوان یک شاگرد عاشق امام با فداکاری و سخت‌کوشی به مبارزه پرداخت تا اینکه که در سال 1345 به دنبال کشف تشکیلات مبارزاتی گروهی از علما و روحانیون، از جمله حضرت‌ آیت‌الله خامنه‌ای و هاشمی رفسنجانی، شهید قدوسی نیز دستگیر و به زندان قزل قلعه انتقال یافت. شهید قدوسی برای احیای فرهنگ ارزشمند اسلامی اهمیت ویژه‌ای قائل بود و به همین جهت اهم فعالیت خود را صرف پایه‌ریزی یک سیستم آموزشی نو و پر ثمر نمود و به موازات فعالیت سیاسی، با همکاری شهید بهشتی اقدام به تأسیس مدرسه حقانی (‌منتظریه)‌ و مکتب توحید کرد و با اعمال شیوه‌ای نو و کارساز ، این دو نهاد آموزشی را الگویی برای سایر مراکز آموزشی و فرهنگی قرار داد. شهید قدوسی پس از انقلاب به فرمان امام خمینی به سمت دادستان کل انقلاب برگزیده شد و پس از 31 ماه در 14 شهریور 1360 بر اثر انفجار یک بمب آتش‌زا در دادستانی انقلاب توسط منافقین، ناجوانمردانه به شهادت رسید. جهت اطلاعات بیشتر در مورد زندگینامه شهید قدوسی به این دو کتاب که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ شده مراجعه فرمایید: زندگینامه شهید آیت الله علی قدوسی یار قدوسیان، نگاهی به زندگی شهید قدوسی 

 

ناتوانی کلمات را در شناساندن چهرۀ یک انسان نمونه و شخصیت برجسته، می دانید. شهید، آیت الله علی قدوسی را نمی توان با کلمه مطرح کرد.امّا در حدّ یک بیوگرافی ساده و آشنائی مختصر با حیات پرثمر و با برکت او، این چند سطر را می خوانید:

ثمره ای از شجرۀ طیبّه ای بود، از دودمان فضیلت و خانوادۀ علم و دیـن، که در سال 1306 شمــسی در « نهاوند» چشم به جهان گشود .مرحوم آیت الله ملا احمد قدوسی ـ پدر شهید ـ خود را مدیون لطف خدا می دید، که چنیـن نوزادی را به وی عطا کرده است .نبوغ و استعداد شرف این کودک، از همان آغاز مراحل رشد آیــــــنده را به وضـــوح نـشان می داد .شهید قدوسی تحصیلات ابتدائی و متوسّطه را در نهـاوند می خواند که دســـــت تقدیر خـداوند او را به«قم» فرستاد .در سن 15 سالگی بود که برای ادامۀ تحصیلات در زمینۀ علوم اسلامی، به حوزۀ علمیه قم هـجرت کرد. سال  1321تا آب را، از سرچشمه بیاشامد، و میوه را از شاخه بچیند، و ... چهرۀ اسلام را، بی نقاب و پـرده، و از نزدیک ببیند و بشناسند ...

گرایشات سیاسی او ـ که از متن مکتب سرچــشمه می گرفــــت ـ او را به صـــحنۀ مبارزات کشــید و درجریان نهضت نفت، و نیز در ضدّیت با جزب تودۀ آنروز، فعالیّتـــی چشمگــــیر، ولـی اکثراً دور و پنهانی از جشم دشمن، داشت .

در نهضت فدائیان اسلام هم، با شهید بزرگ، مرحوم نواب صفوی همکاری و همــــفکری و همـراهی داشت . در عین حال، فعالیت های سیاسی هرگز او را از راه اصلی، که شناخت اسلام و درک مــــعارف دین و فقه اهلبیت بود بازنداشت. این از ویژگهیای او بود که در کمتر کسانی یافت می شد .

در درس خارج مرحوم آیت الله بروجردی و حضرت امام خمینی، از شاگردان فاضــل و مورد توجّه بود . فلسفه و تفسیر را هم، نزد عارف وارسته و فیلسوف بزرگ مرحوم علامه طباطبائی فـــرا گرفت و تا حدّی لیاقت و شایستگی و استعداد نشان داد که مورد توجّه مرحوم علامه قرار گـــرفت و او را به دامائی خود پذیرفت.در این وادی، هم حوزه و هم دوره با عزیزانی چون شهید بهشتی و شهیــــد مطهری بود پا به پای هم در صحنه های علمی و مبارزاتی و آموزشی بودند تا « شهادت »

نسبت به حوزه علمیه، نظریۀ اصلاحی خاصی داشت. همراه جمعی از یاران در فکر تشکیل جمعیتی بر ای تحرک بخشیدن و نهضت اصلاحی حوزه بود که این جـــمع در ســــال 44 از طریق ســــاواک شناسائی شد و افراد ـ ازجمله شهید قدوسی ـ دستگیر شدند .

پس از مدّتی که آزاد شد، مجدداً در تعبیب همان افکار و اهداف بود و با چهره ها مبارز دانشگاهی هم مرتبط بود و پذیرفتن مدیریت مدرسۀ منتظریه( حقانی) در راستای همین اهداف بود که در آنجا به تربیت شاگردانی پرداخت که در جمهوری اسلامی، از بازوهـــــای پرتوان دستگاه قضائی و اجرائی شدند.

به ابتکار او، « مکتب توحید» برای دروس اسلامی خواهــران تأسیـــــس شد و با برنامه های عـــالی، اثرات چشمگیری داشت .

شهید قدوسی، در کنارجهاد، به اجتهاد می اندیشید و شتاب درســــی را همراه با عمق تحصـــــیلی می خواست و عرفان را مسلّح می کرد و همراه با « دعـــوت روزانه»، آموزگـــار « دعای شبانه» بود، گذشت و قاطعّیت را با هم داشت، عزّت نفس و مناعت طبع را با سعۀ صدر و والا اندیشی توأم داشت، بی ریـا بود و متواضــــع، پرکار و کم حرف، سخت کوش و نستوه.

می گفت: روحانی باید دقیق و عمیق، منظّم و وقت شناس باشد و متقّی و مبارز، درس خوان و آگاه به زمان، متجهد و مجاهد، ادیب و مؤدب، با شور و شعور، فقیه و فیلسوف، ناطق و کاتب، « زبان» دان و « زمان» شناس ... و ... خود، تجسمّی از ارزشهای متعالی بود .

درسهای اخلاقش، سازنده و تکان دهنده بود. هنوز آجرهای مسجد مدرسه منتظریه، طنین سخنانش را، که اکثراً از خطبه های پرشور نهج البلاغه مایه می گرفت، به گوش آگاهان بصـــیر می رساند. فضائل و ملکات اخلاقی، برایش در حدّ « ملکه» بود. خلوص و اخلاص و بی ریائی و... را در اوج داشت. این مقوله نیاز به بحث تشــریحی دارد، که می گذریم.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ابتدا مدّتی در « قم» در ستاد انقلاب، و امور قضائی فعالیت می کرد، که طیّ حکمی از سوی امام به « دادستانی کل انقلاب» منـــصوب شد. و در این سنـــگر، چه خوب از عهدۀ کار برآمد! ...

بی سروصدا، پرتلاش و سخت کوش به خدمت مشغول بود و داد انقلاب را از ضدّ انقلاب می ستــاند و ضدّ انقلاب را بدست داد اسلام می سپرد و ... به داد انقلاب می رسید .

ولادت

شهید آیت اللّه شیخ علی قدّوسی، در دوازدهم مردادماه 1306 ش، در شهر نهاوند در خانواده ای متدّین و روحانی به دنیا آمد. پدرش آخوند ملا احمد، از مجتهدان و عالمان بزرگ شهر بود که پس از سال ها تحصیل در حوزه علمیّه نجف و استفاده از درس بزرگانی چون آیت اللّه میرزا محمد حسن شیرازی، آیت اللّه میرزا حبیب اللّه رشتی و آیت اللّه آخوند خراسانی، به درجه اجتهاد نایل شده، به زادگاه خویش برگشته بود و به ارشاد مردم و رسیدگی به امور مختلف آن دیار می پرداخت. دوران کودکی و نوجوانی علی، تحت تعلیم و تربیت چنین پدری، عالم و با تقوا، و مادری پرهیز کار سپری شد و سرانجام در صبح شنبه 14 شهریور 1360، با انفجار بمبی که منافقان در دادستانی کار گذاشته بودند، به شهادت رسید. روحش شاد.

جدیت در تحصیل

شهید آیت اللّه قدوسی در ابتدای ورود به قم، با مشکلات و سختی های فراوانی رو به رو می شود، اما آن اوضاع هرگز باعث نشد که ایشان از تحصیل علوم دینی و رشد علمی و آموختن دروس اسلامی بازماند. او در حالی که در مسایل اجتماعی و سیاسی آن دوره حضور داشت، تحصیلات علوم دینی را با جدیت و علاقه تمام ادامه می داد. شهید قدوسی دروس مقدماتی حوزه را نزد استادان بزرگی هم چون شهید محراب آیت اللّه صدوقی فراگرفت و شبانه روز به مطالعه و بحث می پرداخت. بعضی شب ها آن قدر مطالعه می کرد که دیگر توان آماده کردن غذا نداشت و گرسنه سر به بالین می نهاد. همین جدیت در درس و تحصیل و حضور و آگاهی در مسایل اجتماعی و سیاسی، شهید قدوسی را به یک روحانی عالم و آگاه تبدیل نمود.

الگوی کامل

روح مشتاق و کمال جوی شهید قدوسی، در محضر امام خمینی رحمه الله آن چه را سال ها درپی آن بود، یافت. او هم چون تشنه ای بود که به چشمه زلال علم و معنویت رسیده باشد و با انگیزه و انرژی فراوان، در راه آموختن مسایل علمی و معنوی قدم برمی داشت. امام خمینی رحمه الله شخصیتی بود که در تمام این زمینه ها می توانست بهترین الگو و راهنمای شهید قدوسی باشد؛ منبع نوری که آیت اللّه قدوسی پیوسته در مسیر خود از آن نور، از فقه و اصول و مسایل علمی، سیاسی و اجتماعی گرفته، تا تهذیب و اخلاص و تقوا بهره می گرفت.

دریای بی کران

یکی از حوادثی که در سرنوشت شهید قدوسی اثر بسیاری گذاشت، آشنایی با استاد بزرگ حوزه علمیه، مرحوم علامه طباطبایی بود. او در ابتدا مقداری از دروس هیأت و فلسفه را نزد ایشان فراگرفت و این مقدمه ای شد برای ارتباط درازمدت که خود گنجینه ای از علوم و کمالات اخلاقی را برای آن شهید به ارمغان آورد. شهید قدوسی افزون بر استفاده از دریای بی کران علمی علّامه، در زمینه های اخلاقی و عرفانی نیز از روح بلند پرواز ایشان بهره ها برد. این آشنایی، تأثیری عظیم بر مسیر زندگانی آن شهید برجای گذاشت، تا جایی که تا آخر عمر خویش از آن روزها به خوبی یاد می کرد.

در میدان مبارزه

شهید قدوسی از آغاز در میدان سیاست حاضر بود و از صحنه سیاسی ـ اجتماعی زمان خود غفلت نمی ورزید. با شروع نهضت و قیام امام خمینی رحمه الله ، آیت اللّه قدوسی به عنوان یکی از شاگردان برجسته امام امت، در صف پیشتازان نهضت اسلامی قرار گرفت. ایشان با تحمل سختی ها و فشارهای فراوان از سوی رژیم شاه، با گام هایی استوار در مسیری که به درستی، حق تشخیص داده بود، قدم برمی داشت و با قاطعیتی کم نظیر که ناشی از تقوا و اخلاص او بود، ایستادگی می کرد و تنها رضایت خداوند متعال را طلب می نمود و همواره می گفت: «من برای حفظ اسلام و پیشبرد دین خدا باید عمل کنم و نه برای حفظ شخصیت و آبروی خودم».

مرّبی صبور

صبر و تحمل شهید قدوسی در اصلاح و برطرف نمودن ضعف های اخلاقی افراد، از شمار ویژگی های بارز این شهید بزرگوار بود. گاهی به جای این که در یک جمله به کسی بگوید این طور باش، ساعت های طولانی و حتی روزها برای اصلاح او وقت صرف می کرد. ایشان در تمام موارد این گونه بود و خود می گفت: «گاهی برای این که یک تذکر اخلاقی به فرزندم بدهم، یک ماه زمینه سازی و برنامه ریزی می کنم». این دقت و صبر، نشان دهنده اهمیت چگونگی تربیت و برخورد با دیگران، به ویژه نوجوانان و جوانان است.

اخلاص در عمل

یکی از مهم ترین مسایلی که مورد توجه شهید قدوسی بود، اخلاص در عمل و انجام آن تنها برای خداوند بود. اگر کوچک ترین عمل غیر خدایی از کسی می دید، آن شخص از چشمش می افتاد. او معتقد بود که اعمال انسان هر اندازه هم کوچک، باید خدایی باشد و کاری که اخلاص نداشته باشد، انسان را دچار خودخواهی و دنیاپرستی می نماید و آن کس که این گرفتاری را داشته باشد، در صحنه نبرد حق و باطل، نمی تواند همیشه جانب حق را رعایت کند. آیت اللّه قدوسی تا آن جا که امکان داشت، مستحبات را در خفا و دور از چشم دیگران انجام می داد تا اخلاص بیش تری داشته باشد. ایشان همیشه می کوشید مساعدت ها و کمک مادی به نیازمندان، در پنهانی و بدون اطلاع دیگران انجام شود و با این که فعالیت زیادی در کمک به مستمندان انجام می داد، ولی کسی از آن آگاه و مطّلع نمی شد.

گریز از شهرت

شهید آیت اللّه قدوسی زمانی که مدیریت مدرسه حقّانی را در قم به عهده داشت، با این که موفقیت و شهرت مدرسه در بین حوزویان و دانشگاهیان روز به روز افزوده می شد، ولی خود ایشان نه تنها از این شهرت و معروف شدن راضی نبود، بلکه به دوستان خود می گفت: «اگر کسی ثابت کند که وظیفه دینی و انقلابی من نیست که در این جا بمانم و مرا از این موقعیت و شهرت نجات دهد، حاضرم جایزه ای بسیار گران به او تقدیم کنم و بسیار خوشحال خواهم شد».

استفاده از وقت

فرزند آیت اللّه قدوسی، محمد حسین قدوسی درباره وقت شناسی و استفاده مفید پدر شهید خود از اوقات شبانه روز می گوید: «به جرأت می توانم بگویم که ایشان در خانه هرگز بیکار نبودند و تمامی مدتی که در منزل بودند، دیده نشد که حتی یک ربع ساعت بیکار نشسته باشند و یا با حرف زدن وقت بگذرانند. شب و روز، جمعه و غیر جمعه برای ایشان اصلاً فرقی نداشت. ایشان آن قدر در مورد وقتش مقّید بود و به کارش می رسید که گاهی قبل از اذان صبح به مدرسه حقانی ـ که مدیریت آن را بر عهده داشتند ـ می رفت تا ببیند طلبه ها در چه حالی هستند». شهید قدوسی گاهی هیجده ساعت در شبانه روز کار می کرد و لحظه ای خم به ابرو نمی آورد و گویی از ناحیه ای دیگر انرژی می گیرد. البته کار و تلاش در راه خداوند با چنین صداقت و اخلاصی نباید هم خستگی بیاورد.

احیای فرهنگ اسلامی

شهید قدوسی برای احیای فرهنگ پر بار اسلامی، همیشه اهمیت ویژه ای قائل بود. به همین دلیل، مهم ترین فعالیت خود را صرف پایه ریزی یک نظام آموزشی نو و پرثمر می نمود و اعتقادش بر این بود که باید به موازات فعالیت سیاسی، زیربنای فرهنگی و مکتبی را نیز تقویت کرد. به دنبال همین اندیشه بود که با همکاری و همفکری شهید مظلوم آیت اللّه بهشتی رحمه الله اقدام به تأسیس مدرسه حقانی در قم نمود تا با اعمال شیوه ای نو و کارساز، به تربیت افرادی متعهد و عالم با بینش صحیح سیاسی بپردازد.