لیزر و کاربرد آن در بیماری های پوستی
حتی پیش از کشف لیزر(1) ( LASER) در سال 1960 ، مفهوم آن با عنوان «اشعه مرگ» برای خوانندگان داستان های علمی آشنا بود. هنوز هم خیلی ها همین تصور را دارند، اما امروزه لیزر کاربردهای فراوانی دارد و به صورت ابزارهای متداول در مغازه‌ها، ادارات، کارخانه ها و حتی در خانه‌ها استفاده می شود.
به ساده‌ترین بیان، لیزر را می توان منبعی از نور یا انرژی تابشی توصیف کرد. اما لیزر ویژگی های بسیاری دارد که آن را از دیگر منابع نور مانند خورشید یا چراغ برق متمایز می کند. دستگاه های لیزر به شکل‌ها و اندازه‌های متفاوتی ساخته شده اند. آنها ممکن است کوچکتر از یک نقطه یا آن قدر بزرگ باشند که برای جا دادنشان به یک ساختمان نیاز باشد. اما با وجود این تنوع، همه آنها بر یک اساس کار می کنند.
تابش نور به دو طیف مرئی و نامرئی تقسیم می شود. طیف مرئی (نور سفید) خود از چندین رنگ تشکیل شده است. نیوتن در سال 1665 با تاباندن نور سفید به منشور شیشه ای، طیف رنگ های آن (اصطلاحاً رنگ های متفاوت رنگین کمان) را مشخص کرد. طیف نامرئی نیز شامل تابش مادون قرمز (فرو سرخ)، میکروویو (MICROWAVE) و امواج رادیویی در یک سر طیف؛ و تابش فرا بنفش، اشعه ایکس و اشعه گاما در سر دیگر طیف می شود. مجموع این‌ها (مرئی و نامرئی) تابش الکترومغناطیسی است.
هر یک از این امواج طول موج خاصی دارند (منظور از طول موج، فاصله بین دو قله موج است). اما دستگاه‌های لیزر طوری ساخته شده اند که نور خارج شده از آنها تنها یک طول موج دارد (اصطلاحاً تکفام) و تمام موج های آن روی هم می افتند (اصطلاحاً همدوس). به این ترتیب باریکه شدیدی از نور تولید می شود.
دستگاه‌های لیزر بسته به آن که محیط فعال کننده آنها (ماده‌ای که به عنوان تقویت کننده نور به کار می رود) چه باشد، به انواع لیزرهای حالت جامد، گاز و مایع تقسیم می شوند.
همان طور که قبلاً اشاره شد، لیزر در صنایع کاربردهای بسیاری دارد؛ از آن برای برش دادن و سوراخ کردن فلزات، جوشکاری، در مخابرات نوری، در صنایع نظامی برای دستگاه های بردیاب، در صنعت نمایش و فیلم سازی، در فروشگاه‌ها برای خواندن بارکد(BAR CODE) اجناس، در ویدئوها و ضبط صوت‌های با دیسک فشرده و در بسیاری موارد دیگر استفاده می شود.
علاوه بر کاربردهای پر توان در صنایع سنگین، دستگاه‌های لیزر کاربردهای زیادی در حوزه‌های ظریف تر مانند پزشکی دارند؛ مثلاً در جوش دادن شبکیه چشم، در جراحی به جای چاقوی جراحی (که باعث جلوگیری از خونریزی در محل عمل میشود)، در آنژیوپلاستی عروق کرونر (باز کردن رگ های صدمه دیده قلب) و درمان بسیاری از مشکلات پوستی، که موضوع اصلی این نوشتار است.
شیوه عملکرد لیزر در پوست
لیزرهای متفاوتی برای پوست به کار می روند. بسته به آن که چه نوع آن استفاده شود، سلول یا مولکولِ هدف در پوست متفاوت است. نور خارج شده از هر لیزر طول موج متفاوتی دارد. بنابراین در هر طول موج، این انرژی جذب ماده خاصی می شود که اصطلاحاً به آن کروموفور گویند. مثلاً اگر هدف درمان، برداشتن ضایعات رنگی از جمله لکه‌های قهوه‌ای روی پوست باشد، کروموفور آن رنگدانه ملانین است. در گروه دیگری از لیزرها ماده هدف آب داخل و خارج سلولی است. آب نور را جذب می کند و تبخیر می شود. بنابراین سلول با از دست دادن رطوبت خود از بین می رود. در حالی که سلول های مجاور سالم باقی می مانند. این خاصیت لیزر (جذب توسط ماده کروموفور و یا آب) باعث شده که استفاده از لیزر روشی ایده‌آل برای از بین بردن بسیاری ضایعات پوستی باشد؛ زیرا:
- احتیاج به عمل جراحی حذف می شود.
- درمان معمولاً بدون درد است و یا فقط با بی حسی موضعی انجام می شود.
- خونریزی و نیز اِسکار= SCAR ( جای زخم ِ عمل) بسیار کمتر از سایر روش‌هاست.
- زمان کار اغلب بسیار کوتاه تر از دیگر روش‌هاست.
- در بعضی موارد، تنها راه درمان برای مشکل پوستی استفاده از لیزر است.
موارد استفاده از لیزر در پوست
- ضایعات مربوط به عروق پوست (مانند ماه گرفتگی، عروق گشاد شده سطحی در صورت و پاها).
- اِسکارها (شامل لک های قرمز، سفید، قهوه‌ای و گوشت اضافه که از ضایعات قبلی به جا مانده باشد).
- ترک های پوست، فرورفتگی‌های ناشی از جوش و...، چین و چروک و زگیل های ویروسی.
- ضایعات رنگدانه ای (مانند لک های ناشی از آفتاب، لک هایی که اصطلاحاً «شیرقهوه» نامیده می شوند، بعضی از خال های عمقی پوست).
- خالکوبی و لک های باقیمانده از خراشیدگی‌ها و تصادفات.
- برداشتن موهای زاید .
با توجه به تعدد بیماری‌های پوستی، لازم است بیمار توسط متخصص معاینه و نوع ضایعه دقیقاً تشخیص داده شود. سپس پزشک با در نظر گرفتن میزان کارآیی لیزر برای آن بیماری، در مورد انجام لیزر درمانی تصمیم خواهد گرفت.
عوارض جانبی
لیزر در کنار اثرات خوب، به ندرت عوارض جانبی نیز دارد. البته پیش از درمان، این عوارض به اطلاع بیمار می رسد. پزشک نیز با در نظر گرفتن تمام جوانب، سعی خواهد کرد آنها را به حداقل برساند. بسته به این که از چه سیستم لیزری و در درمان چه ضایعه ای از این تکنولوژی استفاده شود، عوارض متفاوت خواهد بود. در یک نگاه کلی می توان به این موارد اشاره کرد:
- درد؛ که غالباً خفیف است و می توان آن را با استفاده از بی حس کننده های موضعی یا تزریقی، باز هم کاهش داد.
- تورم؛ که بیشتر در اطراف پلک و گردن ایجاد می شود و معمولاً سه تا پنج روز بعد از عمل از بین می رود.
- به وجود آمدن حالتی شبیه به خون مردگی زیر پوست؛ که معمولاً بلافاصله بعد از عمل پدید می آید و طی هفت تا ده روز محو می شود.
- ایجاد تاول یا دَلـَمه در محل؛ که طی یک تا دو هفته بهبود می‌یابد.
- افزایش رنگ پوست یا کاهش آن در محل؛ که طی سه تا شش ماه بهبود می یابد.
- پدید آمدن اِسکار؛ که بسیار نادر است.
- این که ضایعه مورد نظر کاملاً بهبود نیابد یا عود کند.
در پایان، به این نکته اشاره می کنیم که به لیزر باید نگاهی واقع گرا داشت. انتظار بیش از حد داشتن منطقی نیست و گرفتن نتیجه صددرصد نیز همیشه امکان ندارد.
پی نوشت
1) ABBREVIATION OF "LIGHT AMPLIFICATION BY STIMULATED EMISSION OF RADIATION"
دکتر الهه قادری ـ متخصص پوست
لینک ها
لیزر در خدمت پوست و زیبایی
پوست، بزرگ ترین ارگان بدن است که از 3 لایه ی اپیدرم، درم و هیپودرم تشکیل شده است. اپیدرم که بیرونی ترین لایه ی پوست است، در برگیرنده ی لایه های سازنده ی سلول های پوستی است. درم لایه بعدی است که دارای بافت هم بند و فیبرهایی است که باعث ایجاد استحکام و الاستیسیتی پوست می شود.
عمقی ترین لایه ی پوست هیپودرم است که از چربی تشکیل شده است. با پیر شدن پوست ترکیبات حمایت کننده ی آن به تدریج تخریب می شود. به عنوان مثال فیبرهای الاستیک درم شکسته شده و به صورت دائمی از بین می رود. فیبرهای کلاژن کم شده و با تغییرات شیمیایی، فعالیت آن مختل می شود. همچنین هیالورونیک اسید که ماده ی قوام دهنده ی بافت پوست است، از بین می رود. بنابراین پوست سخت تر و نازک تر شده، چروک هایی بر روی ماهیچه های آن ظاهر می شود که مقدار آن با افزایش سن، بیشتر می شود.
مناطقی که در معرض حرکت های تکرار شونده هستند و حالت های مختلف احساس چهره را نشان می دهند؛ مثل اطراف چشم و لب، بیشتر در معرض چروک قرار می گیرند و در نهایت پروسه های ترمیم تغییرات سلولی پوست به مرور کاهش یافته و قدرت پوست در مقابله با شرایط محیطی کاهش می یابد.
مواجهه ی بیش از اندازه با آفتاب(به عنوان مثال افرادی که حمام آفتاب می گیرند) و سیگار کشیدن این پروسه را تسریع می کند.
هیچ یک از روندهایی که منجر به چروک شدن پوست می شود قابل بازگشت نیست ولی اقداماتی هست که به واسطه ی آن ها می توان پروسه ی پیر شدن را به حداقل رساند.
عوامل موثر در کاهش بروز پیری پوست:
* خودداری از مواجهه ی طولانی مدت با آفتاب و قرار گرفتن در معرض Sun lamp می تواند مفید باشد. بیشترین مواجهه با اشعه ماوراء بنفش معمولا بین ساعات 10 صبح تا 4 بعد از ظهر صورت می گیرد.
* استفاده از کرم ها و لوسیون های محافظت کننده در برابر آفتاب
* شیوه ی زندگی سالم همراه با رژیم غذایی متعادل و ورزش روزانه
* کاهش استرس و مراقبت روزانه ی پوست با شستشوی ملایم روزانه
* استفاده از مرطوب کننده و ضد آفتاب
لیزرهای جدید و چروک صورت
یکی از رویکردهای نوین در درمان پیری پوست، استفاده از تکنیک فراکشنال(fractional photothermolysis) است که در این روش با ایجاد ستون های میکروسکوپیک حرارتی، توسط نوعی از دستگاه لیزر، اپیدرم به شکل موضعی در مقطعی نکروز می شود ولی بافت اطراف این ستون های حرارتی سالم می ماند و این امر موجب تسریع روند ترمیم پوست از طریق سلول های سازنده ی درم و اپیدرم باقی مانده می گردد.
عمق این ستون های حرارتی وابسته به انرژی دستگاه است و بر اساس شاخص های پوست و نوع درمان تنظیم می گردد.
از آن جایی که لایه ی شاخی پوست در طی این پروسه دست نخورده باقی می ماند، بنابراین فعالیت طبیعی پوست به عنوان سد حفاظتی حفظ می گردد و عناصر صدمه دیده ی پوست با استفاده از سلول های کراتینوسیت زنده ی حاشیه ی آسیب، ترمیم می گردد.
البته کاربرد این تکنیک فقط در پیری پوست نیست. در ادامه کاربردهای دیگر آن را برای تان آورده ایم.
نکات ضروری در مورد لیزر فراکشنال
تکنولوژی فراکشنال یک راه کار نوین در درمان بسیاری از مشکلات پوستی می باشد که از یک منبع لیزری ایجاد می شود.
به وسیله ی این تکنیک، ستون های حرارتی میکروسکوپیک موسوم به microscopic treatment zone بر روی پوست ایجاد می شود که باعث تاثیر بر اپیدرم پوست شده و به صورت موضوعی در همان مناطق نکروز می گردد.
اطراف این ستون های حرارتی، بافت سالم اپیدرم باعث روند سریع ترمیم می گردد و عناصر آسیب دیده ی اپیدرم توسط سلول های کراتینوسیت زنده ی اطراف ستون ها پُر می شود.
از آن جایی که لایه ی شاخی پوست در طی این عمل آسیب نمی بیند عملکرد سد دفاعی پوست دست نخورده باقی می ماند.
فواید استفاده از تکنیک فراکشنال:
* بهبود واضح قوام و ترکیب پوست در یک جلسه
* حداقل زمان بهبودی. به صورتی که فرد می تواند فعالیت معمولی خود را ظرف 3 روز ادامه دهد.
* کاربرد آسان
* ریسک کمتر عوارض در مقایسه با روش های قبلی
* هزینه ی مناسب
کاربردهای درمانی لیزر فراکشنال:
* لک پوستی
* منافذ باز پوست
* قوام و استحکام پوست
* خطوط کشش پوستی(استریا)
* جوان سازی
بایدها و نبایدهای لیزر
لیزر درمانی برای افراد باردار، کسانی که حساسیت زیادی به نور دارند و همچنین بدخیمی ها و عفونت ها به هیچ عنوان توصیه نمی شود.
اما سایر افراد بالای 20 سال می توانند زیر نظر پزشک در صورت نیاز از لیزر درمانی استفاده کنند.
معمولا طول دوره ی لیزر درمانی 3 تا 5 جلسه است که البته این دوره بنا به تشخیص پزشک متفاوت خواهد بود.
قبل از شروع لیزر درمانی و در فواصل دوره های درمان، بیمار موظف است از داروهای خاصی که پزشک تجویز می کند، استفاده کند تا پوست او برای انجام لیزر درمانی آماده باشد.
از جمله نکات حائز اهمیت بعد از لیزر درمانی عدم مواجهه با نور مستقیم خورشید در زمانی است که پوست ملتهب است. در این دوره بیمار باید از کرم های ضد آفتاب مناسب با spf حداقل 30 استفاده کند.
قبل از لیزر درمانی بیمار باید پزشک را از وضعیت بیماری و جسمانی خود به طور کامل آگاه کند و 2 هفته قبل از لیزر درمانی از مصرف کرم ها و داروهایی که باعث التهاب پوست می شود و نیز برنزه شدن، خودداری کند.
دستورالعمل درمانی پس از انجام لیزر فراکشنال:
1- محل لیزر شده را بلافاصله با استفاده از کیسه ی یخ خنک کنید.
2- از کرم زینک اکساید بر روی محل استفاده کنید.
3- کرم بعد از لیزر را روزی 4 تا 5 بار تا زمان برطرف شدن التهاب و قرمزی استفاده کنید.
4- ضد آفتاب را به صورت مرتب هر 3 ساعت یک بار تکرار کنید.
5- کرم روشن کننده را از زمان برطرف شدن التهاب پوست هر شب استفاده کنید.
6- در بین دو جلسه ی درمان از داروهای تجویز شده توسط پزشک استفاده کنید.
فرآوری: مریم مرادیان نیری
بخش تغذیه و سلامت
منابع:
سایت دکتر محمدعلی نیلفروش زاده – متخصص پوست، مو و زیبایی
هفته نامه سلامت
اگر می خواهید با پزشکان سایت مشورت کنید، اینجا را کلیک کنید.
برای شرکت در بحث های انجمن سایت مرتبط با بهداشت و سلامت، اینجا را کلیک کنید.
* مطالب مرتبط:
لیزر و کاربرد آن در بیماری های پوستی
مزایای لیزر نسبت به الکترولیز مو
جای زخم ها را باید لیزر کرد؟
این روزها انگار مُد شده است که هر دردی را با لیزر درمان کنند؛ از حذف موهای زاید گرفته تا از بین بردن جای زخم ها در روی پوست.
خیلی ها آخرین امید شان برای رهایی از جای زخم جراحی روی شکم و خراش تصادف در صورت، لیزر است؛ ولی لیزر چگونه جای زخم را از بین می برد؟ با دکتر مریم یوسفی، متخصص پوست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در همین زمینه به گفتگو نشسته ایم.
خانم دکتر! کدام بیماران برای لیزر جای زخم های شان به مطب می آیند؟
مواردش زیاد است؛ مثلا به دنبال هرگونه عمل جراحی و بریدن پوست، لاجرم جوشگاهی روی پوست می ماند. حالا اگر دقت و مهارت جراح زیاد باشد این جوشگاه ظریف بوده و کمتر به چشم خواهد آمد ولی گاهی مثلا به دنبال سوختگی فرد دچار جوشگاه های وسیعی می شود که منظره ناخوشایندی را ایجاد خواهد کرد. افراد باید بدانند که امروزه دستگاه های لیزر متعددی برای بهتر کردن منظره جوشگاه ها وجود دارد و هرگز نباید انتظار داشته باشند که جوشگاه های شان به طور کامل و صد درصد رفع شود.
روش های دیگری هم هست؟
بله؛ روش های مختلفی شامل داروهای موضعی، میکرودرم ابریژن، درم ابریژن و لیزر جهت بهبود جوشگاه‌ها امروزه در اختیار پزشکان متخصص پوست وجود دارد که با ترکیبی از این روش ها گاه می توان نتایج قابل توجهی گرفت.
بیمار باید صبور باشد و به دقت به توصیه های پزشک گوش فرا دهد. گاه جلسات متعدد درمانی جهت حصول نتیجه مناسب لازم است.
چه لیزرهایی وجود دارد؟
از جمله لیزرهایی که می توانند به بهبود جوشگاه ها کمک نمایند می توان به لیزر PDL (لیزری که اساسا برای درمان ضایعات عروقی به کار می رود)، IPL، لیزرهای لایه بردار مثل Erbium-YAG و Co2 و نیز اخیرا از لیزرهای فراکشنال مثل affirm و Fractional اشاره کرد.
داروها چطور؟
داروهای مختلفی در درمان جوشگاه ها کاربرد دارند از جمله داروهای حاوی هپارین و عصاره پیاز، کرم های استروئیدی و کرم های حاوی اسید میوه که به نوبه خود می توانند تا حدودی جوشگاه ها را بهتر نمایند.
و چه نکاتی را باید مدنظر داشت؟
گاهی لازم است فرد تا مدتی از لباس های مخصوص فشاری در محل رخداد جوشگاه های سوختگی استفاده نماید و یا مصرف صفحات سیلیکونی روی این جوشگاه ها گاه نتایج خوبی را به همراه خواهند داشت. درنهایت با ترکیبی از این روش های درمانی می توان به نتایج خوبی دست یافت، ضمن این که در مواردی نیز جراحی پلاستیک به عنوان یک اقدام اساسی ضروری است و در مراحل بعد با استفاده از روش های فوق الذکر می توان نتایج جراحی را بهبود بخشید.
آیا افرادی وجود دارند که این لیزردرمانی برای آن ها ممنوع باشد؟
بله، لیزردرمانی برای افراد باردار، کسانی که حساسیت زیادی به نور دارند و بدخیمی ها و عفونت ها به هیچ عنوان توصیه نمی شود؛ اما سایر افراد بالای 20 سال می توانند زیر نظر پزشک در صورت نیاز بعد از انجام تست، از لیزردرمانی استفاده کنند.
به عنوان آخرین سؤال کمی هم درباره عوارض لیزردرمانی در این بیماران توضیح بدهید.
از عوارض لیزر می توان به ایجاد سوختگی و یا از بین رفتن رنگدانه های پوستی اشاره کرد، از بین رفتن این رنگدانه ها باعث ایجاد لکه های روشنی روی پوست می شود.
ترمیم جای سوختگی ناشی از لیزر بسیار مشکل است و تنها راه حل آن جراحی خواهد بود. در نتیجه به افرادی که پوستی تیره دارند به ویژه سیاه پوستان توصیه می شود از لیزر استفاده نکنند. چون هر قدر پوست تیره تر باشد، بیشتر احتمال آسیب وجود دارد و هر اندازه پوست روشن تر باشد، نتیجه بهتری از لیزر درمانی به دست خواهد آمد.
در ضمن افرادی که سابقه لکه های پوستی ناشی از سوختگی ملایم دارند نیز گزینه مناسبی برای لیزردرمانی محسوب نمی شوند، چون احتمال سوختگی در آن ها بسیار زیاد است.
