وجوب امر به معروف و نهی از منکر
بیانات امام خمینی (ره) :
هر یک از امر و نهی در اینجا به واجب و مستحب تقسیم می شود، پس هر آنچه از نظر عقل یا شرع واجب است، امر به آن واجب، و هر چه از نظر عقل قبیح یا در شرع حرام است نهی از آن واجب است امر به آن نیز مستحب، و آنچه کروه است نهی از آن مستحب است.1
******
اگر عده ای که به اندازه ی نیاز نیستند و در بر پایی واجبی بر آیند،و بقیه اقدام نکنند و افراد حاضر نتوانند بقیه را جمع کنند وجوب از آنان ساقط می شود و گناه به گردن متخلفین خواهد بود. 2
وجوب امر به معروف و نهی از منکر
امر کننده و نهی کننده بداند که آنچه را مکلف ترک کرده معروف است و آنچه را مرتکب شده منکر است.بنابر این بر جاهل به معروف و منکر امر و نهی واجب نیست،و در اینجا علم،شرط وجوب است مانند استطاعت در حج. 3
پی نوشتها:
1. تحریرالوسیله ؛ ج1 ، ص 425
2. تحریر الوسیله ؛ ج1 ، ص 425
3. یعنی همچنان که بر مکلف حج واجب نخواهد شد مگر پس از حصول استطاعت،بر مکلف امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست مگر پس از آگاهی به معروف و منکر.
منبع : تحریرالوسیله ، امام خمینی (ره)
حضرت امام حسین (علیه السلام) فرمودند:
اُرِیدُ اَن آمِر بِالمَعروفِ وَ اَنهَی عَنِ المُنکَرِ وَ اَسِیرُ بِسِیرةِ جَدِّی وَ اَبِی عَلِّی بن ابی طالب (علیه السلام).
هدف من امر به معروف و نهی ازمنکر و حرکت براساس سیره جدم رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم ) و پدرم علی ابی طالب است.
حضرت امام باقر(علیه السلام) فرمودند:
یَکُونَ فِی آخِرِ الزَّمَان قَومٌ یَتَّبِع فِیهِم قَومٌ مَرَاءُونَ لا یُوجِِبُونَ اَمرَا بِمَعروَفٍ وَ لا نَهیَاً عَنِ مُنکَر اِلَّا اِذا آمَنُوا الضَررَ یَطلُبُون لِاَ نفُسِهِم الرَخصَ و المَعاذِیر.
در آن آخر الزمان گروهی ظهور خواهند کرد که از ریاکارانی پیروی می کنند که هیچ امر به معروف و نهی از منکری را واجب نمی دانند مگر آنکه از زیان آن در امان باشند و برای فرار از این وظیفه عذر و بهانه می جویند.
مَا اَقَّر قَومٌ بِالمُنکرِ بِین اَظهَرُهم لا یُغیِرونَهُ الا او شک اَن یَعُمهُم الله بِعِقَابٍ.
هر گاه مردم در برابر گناهی که در جامعه رواج یافته سکوت کنند و در صدد دفع آن بر نیایند، خداوند به زودی همه ایشان را مشمول عذاب می فرماید.
فَانکَرُوا بِقُلوبِکُم ، وَاَلفَظُوا بِالَسِنتِکُم وَ صَکوا بِهَا جِبَاههم وَلا تَخَافُوا فِی الله لَومَة لَائِم فَاِن اتَّعَظُوا وَاِلی الحَقِّ رَجَعُوا فَلا سَبِیلَ عَلَیهِم (اِنَّما السَبِیل عَلی الذینَ یَظلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبغَونَ فِی الارضِ بِغَیرِ الحَقّ اُولئکَ لَهُم عَذابٌ اَلِیم )هُنالَکَ فَجَاهَدُوهُم بِاَبدَانِکُم وَ اَبغَضُوهُم بِقُلوبِکُم
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: (در برابر منکرات ) قلباً از گناه ناراحت شوید (آن گاه ) به زبان آورده و اعتراض کنید ، (سپس ) با تندی به پیشانی او بزنید ـ البته نه با دست ، بلکه با سخن با او برخورد کنید ـ و در راه خدا از ملامتگری نترسید ، اگر موعظه را پذیرفتند و به سوی حق بازگشتند ، چیزی بر آن ها نیست (مطلوب حاصل شده است). راه (نکوهش) تنها بر کسانی است که به مردم ستم می کنند و به ناحق در زمین طغیان می کنندآنان عذابی دردناک خواهند داشت . اگر گناه کاران ، دست از کار خلاف بر نداشتند پس با آنان جهاد کنید و کنینه ی آنان را به دل داشته باشید.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند :
وَ قَالَ الصَادِق وَیلٌ لِقَومٍ لا یُدِینُونَ الله بِالامرِ بِالمَعروف وَ النَّهی عَنِ المُنکَر.
وای بر مردمی که با عمل نکردن به امر به معروف و نهی از منکر به دین خداوند پایبند نیستند.
مَن کَانَ لَهُ جَارٌ یَعمَلُ بِالمَعاصِی فَلَم یَنهَه فَهُوَ شَریکُهُ.
هرکه همسایه گنهکاری داشته باشد واورااز گناه نهی نکند،در گناه او شریک است.
امر به معروف ونهی از منکر در غرر الحکم و درر الکلم
* خرد از بدی پاکیزه است و به خوبیها فرمان دهنده . ( 328/1)
*امر به معروف ، برترین عملهای مردم است . (101/2)
*کسی که بعمل گروهی خشنود است همانند آنان است . و هر کس که در باطل وارد شده دو گناه کرده : گناهی برای خشنودی و گناهی برای عمل (131/2)
*امر کن به نیکویی تا از اهلش بوده باشی ؛ و بازدار از بدی با دست وزبان خود. و با تلاش از انجام آن جلوگیری نما. ( 214/2)
* از خوبیها فرمان برید و بر آن امر کنید واز بدیها باز ایستید و از آن نهی کنید. ( 262/2)
*امر به معروف ونهی از منکر مرگی را نزدیک نمی گرداند و روزی را کم نمی کند و لکن اجر و پاداش را دوچندان کنند . و برتر از این دو سخن ، عدلی است که در برابر پیشوا ی ظالمی گفته شود. (611/2)
* نهایت دین ، امر به معروف ونهی از منکر وبرپاداشتن حدود است. ( 374/4)
*امر به معروف ونهی ازمنکر واقامه حدود ، ستون شریعت است . ( 518/4)
*عمل کننده به خوبی ، وبازدارنده از بدی باش ومنش بی وفایی را بد بدار. ( 607/ 4
)
*امر کننده به خوبی و بازدارنده از بدی باش . برای کسی که از تو بریده ، پیوند دهنده و برای کسی که تورا محروم ساخته ، عطا کننده باش. ( 610/4)
*به خوبیها امر کننده ، واز بدیها نهی کننده و، وبه خوبی ها عمل کننده ، وبرای بدیها بازدارنده باش .( 613/4)
*هرکس امر به معروف کند ، پشت مومنین را محکم کرده است (258/5)
*هرکه نهی از منکر کند، بینی فاسقان را به خاک مالیده است . ( 259/5)
*هر که در او سه چیز باشد دنیا و آخرت او سالم ماند: امر به معروف کند خود نیز بر آن فرمان برد، ونهی از منکر نماید و خود نیز از آن باز ایستد، و حدود خداوند بزرگ را محافظت نماید. (440/5)
*از برترین فضیلتها ، نیکی کردن و گسترش خوبیهاست. ( 29/6)
*هرگز به سوی خوبیها راهنمایی نشوی مگر آن که بدیها را فراموش کنی ( 67/5)
*هر کس ببیند ناروایی را که به آن عمل می شود، و کار بدی را که به سوی آن خوانده می شود و آن را به قلب خود بداند ، پس سلامت ماند و رهایی یابد ؛ وکسی که آن را به زبان انکار کند ، پس پاداش داده شود واو از اولی بر تر است . و کسی که آن را با شمشیر انکار کند تا حجت خداوند برتر قرار گیردو سخن ستمکاران پست تر ، پس او همان است که راه هدایت رسیده و بر راه درست ایستاده است ویقین در دل او روشن شده است. (559/2)
*هرگاه یکی از شما منکری را ببیند و قادر نباشد آن را با دست و زبان خود انکار کند ولی آن را با قلب خویش بد بداند و خداوند راستی آن را بداند ، هر آینه به وظیفه خود عمل کرده است. (183/3)
*اگر از مسابقه دادن با یکدیگر ناگزیرید ، پس در اجرای حدود خدا وامر به معروف با یکدیگر مسابقه دهید . ( 20/3)
*برخی از شما با دست و زبان و قلب خود نهی از منکر می کند پس او تمام خصلتهای خوب را کامل کرده است . و برخی با زبان وقلب به انکار منکر می پردازد ، او دو خصلت از خوبیها را دریافته ویکی را تباه ساخته است. و برخی از شما فقط با قلب منکر بد یهاست واز دست وزبان خود در این راه بهره نمی برد ، پس او دو خصلت از برترین خصلتهای سه گانه را تباه ساخته و یکی ازآن برگرفته است. و برخی از شما برای جلوگیری از بدیها نه از دست ونه زبان و نه قلب خود استفاده می کند ، که او مرده ای درمیان زندگان است. (444/4)
*بسا بازدارنده ای که خود باز نایستاده است. ( 78/ 4)
*بسا فرمان دهنده ای که خود فرمان نمی پذیرد. ( 78/ 4)
*برای نادانی آدمی کفایت کند این که مردم را از چیزی بازدارد که خود آن را انجام می دهد .( 584/4)
*برای گمراهی آدمی بس است این که مردم را به چیزی فرمان دهد که خود آن را انجام ندهد واز چیزی بازدارد که خود از آن بازنایستاده است. ( 584/4)
*امر کننده به خوبیها و عمل کننده به آن باش ؛ ومباش از آنان که دیگران را به چیز امر می کنند ولی خود نافرمانی می کنند و خشم پروردگار را به خود بر می انگیزند. ( 616/4)
*چه زشت است برای مردم این که مردم را از بدیها برحذر دارد و آنها را از پستیها و گناهان بازدارد ، ولی چون تنها شود خود مرتکب آنها شود و از عمل به آن روی برنتابد. ( 480/6)
در یک جمله تمامی امور جامعه اصلاح می شود و رشد و سعادت و فلاح و رستگاری در پی پیاده شدن صحیح فرضیه ی امر به معروف ونهی از منکر هویدا خواهد گشت. به عبارت دیگر زمینه برای تبه کاری، فساد جرم و جنایت باقی نمی ماند و این یعنی دستیابی به اهداف و آرمان های یک سیاست جنایی ایده آل در همین راستا امیرالمومنین علی (ع) در رابطه با اهمیت و نقش امر به معروف و نهی از منکر می فرمایند: « تمامی کارهای خوب و نیکو حتی جهاد در راه خدا در مقایسه با امر به معروف و نهی از منکر همانند آب دهان انداختن در دریای بیکران است.» نکته ی کلام امام این است که اقامه و احیاء دین خدا و برپایی کلیه ی فرائض و نظام ها و دستیابی به تمامی اهداف و آرمان های دین و تمامی اهداف سیاست جنایی جامع و تمام و کمال، در گروه عمل به این فرضیه ی عظیم الهی است به گونه ای که سلاح امر به معروف و نهی از منکر حتی از شمشیر مجاهدان فی سبیل الله برّنده تر است و از کارایی و کارآمدی بیشتری برای رسیدن به اهداف دین و سیاست جنایی اسلام برخوردار است تا جایی که پیامبر اکرم (ص) می فرمایند :« کسی که عهده دار فرضیه ی امر به معروف و نهی از منکراست جانشین خدا در زمین و جانشین رسول و کتاب خدا است.» از کلام نورانی رسول خدا (ص) جایگاه اهمیت و نقش کلیدی فرضیه ی امر به معروف و نهی از منکر بر همگان آشکار می شود و در رأس همه ی سیاست ها و برنامه ریزی های سیاسی، اجتماعی، تربیتی و فرهنگی قرار می گیرد. با ریشه کن شدن منکرات زمینه برای ارتکاب جرایم علیه زنان و مردان جامعه به حداقل خود می رسد و امنیت اجتماعی برقرار می شود و تمامی احکام و دستورات دین ضمانت اجرای خود را پیدا می کنند . با توجه به آسیب پذیری انسان از جهت ارتکاب جرم، گناه و امکان کژروی و انحراف وی از هنجارها و ارزش های فطری و دینی در بعد اخلاقی واجتماعی و با توجه به آسیب شناسی دقیق مکتب قرآن و عترت از نقاط ضعف انسان، سیاست جنایی اسلام با نگاه انسان شناسانه و جرم شناسانه ی دقیق خود برای مقابله با ارتکاب جرم و گناه از ناحیه ی انسان آگاه و آزاد ولی در عین حال آسیب پذیر فرضیه ی امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان یک تدبیر راهبردی برای بسط و گسترش و نیز حفاظت از اصول اساسی واهداف و مقاصد شریعت و نظام های گوناگون آن در نظر گرفته و با این سیاست د وهدف مشخص را به دنبال می کند:
نخست: پیشگیری از ارتکاب جرم و جنایت و فسق و فجور در سطح جامعه از طریق عملی نمودن فرضیه ی همگانی امر به معروف و نهی از منکر با روش های کاربردی مفید و کارآمد و در خود شأن و منزلت ارزش های والای انسانی
دوم : اصلاح و درمان بزه کاران در مرحله ی پس از ارتکاب بزه از طریق ارشاد، هدایت و تربیت از راه امر به معروف و نهی از منکر و از طریق باز سازی اخلاقی و روانی بزه کاران و بازگرداندان آن ها آموزش جامعه و سازگار نمودن وی با مقررات و هنجارهای دینی و مذهبی.
« متن فوق از نوشته های آقای علی اشرف طهماسبی نیک انتخاب گردیده و بخش دوم آن در مراحل بعد تقدیم خواهد شد.»
از وب جهان یکه نگار