فرشی که امروز به نام فرش نایین به شایستگی و غرور ارزشی والا به فرش ایران در بازارهای جهانی بخشیده است حاصل سر پنجه مردمانی هنرمند و کم ادعا است که طبیعت کویری نهایت خست و تنگی را بر شرایط زندگی آنها روا داشته است.
طرح و نقشه های قالی نایین متفاوت است و انواع زیادی دارد که بیشتر به صورت نقش گل مرغی ـ پیچ در پیچ اسلیمی ـ شکارگاه ـ محرابی جوشقانی ـ لچک ترنج ـ طرحهای غلط ( قابی ، قابی درختی ، قاب محتشم ) و در اندازه های مختـلف چون پشتی به ابعاد 80 * 120 سانتیمتر . ذرع و نیم به ابعاد130*200 سانتیمتر . قالیچه یا پرده ای به ابعاد 170 * 270 سانتیمتر . 300 * 200 . 300 * 400 و ... .
قالی های نایین به شکل گره زدن از نوع گره فارسی باف می باشد که این گره زدن گاهی به صورت یک جفتی یا دو جفتی انجام می شود.
قالی نایین معمولا بصورت 6 لا یا 9 لا و یک خفتی و دو خفتی بافته می شود که می توان قالی های 6 لا و یک خفت را ریزبافی و ظریف و با کیفیت بالا و قالی ها 9 لا و دو خفتی را با ظرافت و کیفیت پایینتر دانست.
لذا در سال 1302 با هزینه خود مبادرت به دائر نمودن کلاس فنی کرد و در این رابطه از وجود دو نفر از استادان قالی بافی نایینی به نامهای میرزا حسن و میرزا جواد سجادی که از سادات نایین بودند و مراحل آموزش قالی بافی را قبلا در سلطان آباد اراک آموخته بودند بهره گرفته و به مدت دو سال در اولین کارگاه قالی بافی نایین به آن عده از افرادی که ذوقی به این کار داشتند ، حرفه بافت قالی را آموختند.
طولی نکشید که مرحوم حاج ملا قاسم صادقی نیز با جدیت خود کارگاه قالی بافی دیگری را در محله چهل دختران نایین دایر نمود و آوازه طرز کار و بافته دست آنان که یک پدیده جدید محسوب می شد در بین همه پخش گردید و عده ای دیگر را جذب فعالیت در زمینه رونق این حرفه نمود که جا دارد از جمله آنان از کوشش بی دریغ برادران حبیبیان که طرح فرش نایین را با الهام از طبیعت کویر و فرهنگ غنی مردم منطقه و طرحهای دوران صفوی به عرضه وجود آوردند بعنوان بانیان توسعه و ترویج فرش نایین نام برده شود . از آنجایی که سطح درآمد حاصله از قالی بافی نسبت به سایر هنرهای دستی از رشد قابل توجهی برخودار بود ، طولی نکشید که این هنر از رونق چشمگیری برخوردار گردید .
فرشی که امروز به نام فرش نایین به شایستگی و غرور ارزشی والا به فرش ایرانی در بازارهای جهانی بخشیده است حاصل سر پنجه مردمانی هنرمند و کم ادعا است که طبیعت کویری نهایت خست و تنگی را بر شرایط زندگی آنها روا داشته است.
فرش نایین
طرح و نقشه های قالی نایین متفاوت است و انواع زیادی دارد که بیشتر به صورت نقش گل مرغی ـ پیچ در پیچ اسلیمی ـ شکارگاه ـ محرابی جوشقانی ـ لچک ترنج ـ طرحهای غلط ( قابی ، قابی درختی ، قاب محتشم ) و در اندازه های مختـلف چون پشتی به ابعاد 80 * 120 سانتیمتر . ذرع و نیم به ابعاد130*200 سانتیمتر . قالیچه یا پرده ای به ابعاد 170 * 270 سانتیمتر . 300 * 200 . 300 * 400 و ... .
حفظ و نگهداری فرش دستبافت
در این بخش دستوالعملهای ساده ای که با رعایت آنها، فرش دستبافت شما از گزند صدمات در امان می ماند بیان می کنیم.
این دستوالعمل ها در مورد فرشهای مصرفی می باشند و لازم است در مورد فرش های عتیقه با کارشناسان خبره مشورت شود:
1- سطحی که فرش بر روی آن گسترده می شود باید صاف، خشک و عاری از گرد و خاک باشد.
2- فرش بر روی سطح گچی یا خاکی یا آهکی نباید گسترده شود.
3- بهتر است فرش روی موکت یا لاستیک و یا فرش دیگری پهن نگردد.
4- هنگام نظافت فرش بهتر است پنجره ها باز باشد تا گرد و خاک ناشی از نظافت دوباره روی فرش ننشیند.
5- درز های لابه لای سنگ فرش، سرامیک و یا موزاییک سطحی که فرش بر روی آن پهن می شود نباید خالی باشد زیرا مخفیگاه خوبی برای رشد بید خواهد بود.
6- برای جلوگیری از بید خوردگی پشت فرش می توانید از مقداری پودر نفتالین یا نگزالت و یا مواد گیاهی مانند تنباکو استفاده کنید. دقت کنید که از این مواد در حد متعارف استفاده شود.
7- چنانچه فرش دچار بید خوردگی شد. ابتدا باید سطحی که فرش روی آن قرار دارد را کنترل و تمیز نمود سپس نقاط بید خورده حتما باید ترمیم گردند تا هنگام شستشو قسمتهای کنار بید خوردگی آسیب نبینند.
8- عامل بید خوردگی پشمهای ضد عفونی نشده، هوای شرجی و مرطوب ، و نگهداری فرش در محل های سربسته و متروک و یا عدم توجه ونظافت فرش می باشد. در صورتیکه فرش در محل های سربسته و متروک قرار دارد، باید هر ماه یکبار درب ها باز گردند و فرشها مورد بارزسی قرار گیرند.
9- فرش در طول زمان استفاده باید شستشو گردد.
10- در صورتیکه خودتان در نظر دارید فرش را شستشو کنید، اول آنرا کاملا تکان داده و گرد و غبار آنرا بگیرید و بعد شستشو را شروع کنید.
11- شستشوی فرش با مواد پاک کننده دارای خاصیت اسیدی مانند کلروهیدروسولفیتها باعث کم دوامی و از بین رفتن تارهای فرش می شود. بهترین شوینده برای فرش صابونهای کم اسید می باشند.
12- تنها فرشهای شرکت سهامی فرش است که امکان شستشو با آب و صابون را دارد، اگر فرشی که در آن از رنگهای شیمیایی استفاده شده است را می شویید امکان مخلوط شدن رنگها وجود دارد. لذا در مورد اینگونه فرشها با فروشنده خود مشورت کنید.
13- روشویی فرش با هر نوع شامپو باعث پوسیدگی فرش می گردد. تبلیغاتی که در این مورد در مورد شامپوهای فرش می شود واقعیت ندارد.
14- چنانچه آب روی فرش ریخت باید از فرش گرفته شود و آن قسمت کاملا خشک شود.
15- اگر نوشابه و یا شربت یا غذا روی فرش ریخت آن قسمت باید به سرعت شستشو و خشک گردد.
16- چنانچه رنگهای ساختمانی یا انواع چسبهای مایع روی فرش ریخت باید قبل از خشک شدن، آن قسمت کاملا شستشو و خشک گردد. در صورت وقوع این اتفاقات باید برای شستشو از اهل فن کمک گرفت
17- از گذاردن مستقیم نوک تیز پایه صندلی، مبل و یا میز بر روی فرش خودداری کنید. در این موارد از زیر پایه های چوبی و یا پلاستیکی ساخته شده استفاده کنید.
18- از تابش نور مستقیم آفتاب بر روی فرش جلوگیری کنید.
19- برای یکنواخت ماندن سطوح فرش بهتر است هر شش ماه یک بار فرش سروته شود.
20- از گذاردن گلدان و یا درختچه بر روی فرش یا کنار آن خودداری کنید. اغلب پوسیدگی فرشها ناشی از آبهای اضافی پای گلدانها می باشد.
21- در نقاطی که آب و هوای آن گرم و مرطوب می باشد بهتر است از فرشهای تمام پشم استفاده شود. چرا که این فرشها رطوبت کمی جذب می کنند.
22- فرشهایی که مورد استفاده قرار می گیرند باید قبل از فرسوده و نخ نما شدن مرمت شوند.
قالی نایین
نائین تاریخ دقیق ایجاد شهر نائین بر ما پوشیده است . اما بر اساس شواهد و قرائنی که در محل موجود است ، می توان اذعان کرد که قدمت نائیی به قبل از اسلام می رسد . در آن هنگام ، گروهی از اقوام آریایی که به فلات ایران آمده بودند ، در منطقه پارس ساکن شدند . در دورانساسانیان این ایالت به پنج ولایت یا استان تقسیم شد ، که بزرگترین ناحیه آن استخر نام داشت و منطقه یزد وسیع ترین قلمرو این ایالت به شمار می رفت . شهر نایین که قبل از اسلام به عنوان مرکز اداری و خدمات ، بخشی از ناحیه نبرد به شما می آمد ، بعد از اسلام موقعیت خود را کمابیش حفظ کرد و در قرن چهارم هجری از نعمت و آبادانی و شکوفایی برخوردار بود . از آثاری که قدمت نایین را حداقل به عصر ساسانیان می رساند ، نارنج قلعه است . گفته می شود که هسته مرکزی نایین همین قلعه بوده است که ارتفاع آن از سطح زمین به حدود 26 متر می رسد. qموقعیتجغرافیایی نایین شهرستان نایین در حاشایه جنوبی کویر مرکزی ایران و شمال باتلاق گاوخونی قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 1560 متر ، طول جغرافیایی آن 53 درجه و 6 دقیقه و عرض جغرافیایی آن 32 درجه و 52 دقیقه می باشد . از جنوب به شهرستان اردکان از توابع یزد ، از شرق به شهرستان طبس از توابع استان خراسان و از شمال به دشت کویر و دامغان ، از غرب به اردستان و زواره و از جنوب غربی به شهرستان اصفهان محدود می باشد. مساحت شهرستان نائین به 125/35753 کیلومتر مربع بالغ می گردد که از این نظر بزرگترین ناحیه استان اصفهان می باشد . در یک جمع بندی کلی ، خصوصیات جغرافیایی منطقه نایین را می توان به شرح ذیل عنوان نمود : 1 ـ خاک شور در مناطق کویری حومه 2ـ اختلاف شدید درجه حرارت شبانه روزی 3 ـ سرمای زمستانی نسبتا شدید تا 5/7 درجه زیر صفر و گرمای تابستانی تا 40 درجه سانتیگراد 4 ـ کم آبی (قنات چندین کیلومتر و چاههایی به عمق متوسط 20 تا 30 متر ) qقالی نائین در گذر زمان بدیهی است که تعیین تاریخ قطعی برای آغاز به کار قالیبافی در نائین ، همجون سایر مناطق ایران غیر ممکن است . ولی از شواهد و قرائن موجود بر می آید که در سده گذشته صنایع هنری متعدد (شاید قالیبافی نیز در سطحی بسیار نازل یکی از آنهابوده است ) در این منطقه رواج داشته است .
بر این اساس در مقطع مذکور ، ارکان اقتصادی منطقه به طرز متعادلی تکیه بر کلیه هنرهای صناعی رایج در آن ، به خصوص صنعت عبا بافی داشته است . لکن با گذشت زمان بسیاری از ایجاد صنایع این منطقه نیز ؤ همچون مناطق دیگر با توجه به شرایط زندگی از رونق افتاده و گاهی نیز به طور کامل از بین رفته اند . این موضوع با توجه به عدم وجود تکیه گاه اقتصادی دیگری همچون کشاورزی و دامپروری در سطحی گسترده در منطقه ، سبب ایجاد تزلزل در اقتصاد منطقه گردید . هرگاه مردم ایران در سایر فعالیتهای اقتصادی با شکست روبرو می شوند ، به قالیبافی رو می آورند ، زیر اطمینان دارند می توانند کالایی تهیه کنند که دنیا خریدار آن است . qطرح و نقش قالی نائین یکی از اساسی ترین عوامل موثر بر نتیجه حاصل از عملیات قالیبافی ، نوع و کیفیت نقشه مورد استفاده می باشد . به جرات می توان گفت که نیمی از موفقیت حاصل از این جریان ، مدیون طرح و نقش آن بوده و کلیه محاسبات هر قالی (شامل : نوع چله ، نوع پود ، نوع خامه ، نوع رنگ ، نوع بافت و …) نیز در راستا و محور نقشه آن تعیین می شود . در چنین شرایطی میزان حساسیت و اهمیت عامل مذکور بیش از بیش خودنمائی می کند . با این مقدمه به بررسی طرح و نقش در قالی نائین می پردازیم. qتاریخچه طراحی و نقاشی قالی در نائین بر اساس شواهد موجود ، اولین طرحهای قالی منطقه نائین از اصفهان و بیشتر از تهران (مرکز هنرهای زیبا) به صورت مدادی تهیه شده و در نائین رنگ آمیزی می شد . البته هنر رنگ و نقطه نمودن نقشه قالی نیز توسط مردی به نام مدرسی که از یزد به نائین آمده و در ضمن اولین عکاس این شهر نیز بود ، به نائین راه یافته است . طرحهای اولیه به خصوص طرحهای لچک و ترنج ، غالباً توسط احمد ارچنگ ، طرحهای جوشقانی و اسیمی توسط حاج عباس کرباسیون و طرحهای صورت که میزان آنها بسیارناچیز بود ، توسط مرحوم رشتیان تهیه می شد . شاید بتوان تاریخ تقریبی شروع نقشه کشی قالی (رنگ و نقطه نمودن) در نائین را یک تا دو سال پس از شروع تحول قالیبافی در این منطقه تعیین کرد و این زمانی بود که اولین شاگردان مدرسه ادیب مشغول به کار شدند . احتمالاً اولین فردی که که در نائین شروع به اقتباس و قلم زنی نمود ، آقای علی محمد رهنما ( یکی از شاگردان مدرسه ادیب) بود . اما اولین فرشی که طرحی و کلیه مراحل تولید آن در نائین صورت گرفت و می توان از آن به عنوان اولین قالی نائینی نام برد ، فرشی است که توسط استاد فتح الله حبیبیان (شاگرد علی محمد رهنما) تولید و عرضه شد .ایشان ضمن اقتباس و یا کپی برداری ، طرحهایی را تهیه می کردند ، که توسط برادرشان حاج محمد حبیبیان رنگ و نقطه و تکمیل می شد . سال 1304 شمسی ، سال شروع به کار کارخانه قالیبافی حاج محمد قاسم صادقی در نائین است . این سال را می توان دقیقترین تاریخ بدست آمده برای نقاشی قالی در نائین تعیین نمود ، زیرا بنا به شواهد موجود کلیه نقشه های مورد استفاده در این کارخانه توسط آقای علی محمد رهنما و شاگرد ایشان ، فتح ا… حبیبیان تهیه می شد . با توجه به توضیحات مذکور به جرأت می توان گفت که اولین نقاش ، تولید کننده و بنیانگذار خط و مشی اساسی قالینائین و معرف آن به تمام و در یک کلام پدر فرش نائین کسی نیست جز مرحوم فتح ا… حبیبیان . در سال 1325 علی علیزاده با یادگیری این حرفه (احتمالا از استاد حبیبیان) شروع بکار نمود . وی باری اصولی تر نمودن کار خود در اصفهان نزد استاد احمد ارچنگ رفته و با گرفتن طرحهای مدادی از ایشان اقدام به نقشه کشی با اقتباس در نائین نمود. از دیگر افرادی که همزمان با علیزاده به این کار روی آوردند ، می توان از مرتضی پهلوان صفائی ، فرهنگ حبیبیان و غلامرضا یوسف پور را نام برد .در این دوره نقاشان هر یک سبک و اسلوب خاص خود داشته و مهمترین وجه تمایز هر کدام در نحوه ترکیب بندی رنگی طرح بوده است . زیرا در زمان مذکور کار نقاشان مدتا نقشه کشی با اقتباس از طرحهای موجود و در بسیاری از موارد نیز تنها در حد رنگ و نقطه روده است . قدمت طراحی به معنای اصل واژه در شهر نائین قریب سی سال می باشد و بر این اساس تنها استاد مسلم طراحی در نائین در طول این دوره قالیبافی آقای ولی ا… شرعی می باشد . وی از سال 1334 در سن نوجوانی به شاگردی آقای علی علیزاده درآمده و به فراگیری شیوه رنگ و نقطه طرح قالی پرداخت . ایشان با توجه به استعداد وافر خویش علاوه بر آموزش هنر نقاشی قالی ، بعنوان اولین طراح قالی این شهرستان نیز مطرح گردیده و در حال حاضر نیز همچنان برترین طراح قالی نائین می باشند . هنرمندانی چون : محمد حسن سعیدی زاده و عباس متولیان جزو شاگردان استاد شرعی هستند . « نحوه تعیین ابعاد طول وعرض نقشه قالی » اولین اقدام جهت طراحی قالی تعیین ابعاد مناسب کاغذ طراحی می باشد . این عمل با توجه به ابعاد قالی مورد نظر و رجشمار مربوطه صورت می پذیرد . در این راستا ابتدا با انجام محاسبات لازم ابعاد کاغذ مورد نظر تعیین گردیده و سپس این ابعاد بر روی کاغذ شطرنجی با رجشمار مذکور پیاده می گردد . این شهر نوع چله مصرفی و تعداد گره (خفت) مورد نظر در عرض تعیین شده قالی می باشد و در نهایت طرحها عمدتاً بر روی یک نوع کاغذ (کاغذ 180 رگ سیاه و سفید قالی) اجرا می گردد . بدین ترتیب عرض نقشه قالی که جهت یک قالی با عرضی ثابت ترسیم می گردد در رجشمار های مختلف متفاوت می باشد . در صورتیکه نتیجه بافت قالی به یک اندازه خواهد بود . متأسفانه امروزه در نائین هیچ اصل ثابتی بر نحوه تعیین تعداد چله در عرضی ثابت حاکم نبوده و این محاسبات با توجه به سلیقه افراد به دلخواه متغیر باشد . یا بعبارت دیگر نحوه اجرای این اصول بر اساس مصلحت و خواست افراد است . برای مثال در حال حاضر در صورتیکه عرض قالی برابر 200 سانتیمتر و جله مصرفی از انواع چله 6 لا باشد . محدوده تغییرات تعداد چله مصرفی از 1300 جفت چله تا 2200 جفت چله بوده که بیشترین میزان کاربرد نیز در محدوده 1700 جفت چله تا 2000 جفت چله می باشد. بدین ترتیب شاهدیم که در شرایطی ثابت (نوع چله و عرض قالی ثابت) محصولاتی با رجشمارهای متفاوت تولید می گردد و این در شرایطی است که اولین متغیرهای تعیین کیفیت قالی در نائین نوع چله و ابعاد آن بوده و توجه به متغیر دیگری بنام رجشمار در اولویت دوم قرار دارد . ابعاد فرش نائین : در نائین بر خلاف بسیاری از مناطق دیگر کشور ، قالی از ابعاد خاصی تبعیت ننموده و قالی این منطقه در اندازه های بسیار متنوعی تولید می گردد . برخی از ابعاد قالی نائین بشرح زیر است: cm) 90*(cm) 60) cm) 120*(cm) 90) cm) 180*(cm) 120) cm) 200*(cm) 120) cm) 200*(cm) 125) cm) 150*(cm) 100) cm) 200*(cm) 130) cm) 210*(cm) 130) cm) 230*(cm) 170) cm) 280*(cm) 180) cm) 280*(cm) 200) cm) 300*(cm) 220) cm) 330*(cm) 220) cm) 430*(cm) 320) cm) 1000*(cm) 600) cm2)200000 چنانچه ملاحظه می گردد ابعاد در قالی نائین تابع هیچ اصل ثابتی نیست و این مهم یکی از خصوصیات فرش این منطقه است . با توجه به توضیحات مذکور می بینیم که تعیین رجشماری خاص جهت ابعادی معین (در قالی نائین) توسط طراح و بر روی نقشه غیر ممکن بوده و طراحان تنها بر اساس تعداد گره مورد نظر در عرض و طول قالی ، ابعاد نقشه را تعیین می کنند وحال تولید کننده می تواند نقشه مذکور را بر اساس تقسیم بندیهای خاص خویش بر روی چله مورد نظر : 4 لا ، 6 لا و یا 9 لا پیاده نماید . بدین ترتیب طبق نقشه های واحد محصولاتی با ابعاد و رجشمار و انواع گوناگون تولید می گردد و همچنین در هر یک از این انواع چله ها نیز با تغییر میزان تراکم تارها طبق سلیقه شخصی ، می تواند با نقشهای ثابت و یک نوع چله ، قالیهایی با ابعاد و تراکم (رجشمار) متفاوت تولید نماید . نحوه رنگ آمیزی نقشه قالی : پس از اتمام طراحی مدادی نقشه قالی ، مرحله رنگ آمیزی (رنگ و نقطه نمودن) آن آغاز می شود . در نائین ، بدین منظور طرح آماده بر روی تخته سه لا چسبانیده شده و بر روی آن لایهای از صمغ عربی ـ پودری سفید رنگ که در آب داغ حل می شود و بر اثر کاهش دمای آب و سرد شدن آن ، خود را بسته و حالت ژلاتینی پیدا می کند ـ قرار می گیرد . این ماده که در واقع به عنوان زیر سازی رنگ محسوب می شود به چهار دلیل به کار می رود : 1 ـ در صورت بروز اشتباه در رنگ آمیزی امکان زدودن رنگ از روی کاغذ و اجرای مجدد آن میسر است . 2 ـ این ماده موجب نقطه رنگی پذیری ـ نقطه برداری ـ هر چه بهتر و راحت تر کاغذ نقشه می شود . 3 ـ در صورت عدم استفاده از لایه زیرساز ، پس از اتمام کار با گذشت مدت کوتاهی در اثر نفوذ روغن ، رنگ و روغن جلا در یکدیگر و در داخل کاغذ طراحی ، موجب کدر و غیر قابل استفاده شدن نقشه می شود . 4 ـ در صورتی که میزان روغن مصرفی کمتر از حد لازم باشد ، وجود لایه زیرساز جبران این کمبود را می نماید . پس از خشک شدن کاغذ روی آن رنگامیزی می شود . رنگهای مورد استفاده در شهرستان نائین دست ساز بوده و فرمول ساخت آن به قرار زیر است . آب + صمغ (بمیزان بسیار اندک) + سینکا + جوهر رنگ مورد نظر = رنگ آماده برای رنگامیزی نقشه قالی پس از اتمام رنگامیزی و خشک شدن آن سراسر سطح کار با لایهای از روغن جلا پوشانده می شود . این لایه که جهت حفظ طرح در مقابل رطوبت ، گرد و غبار و غیره در طول زمان و استفاده های مکرر از آن به کار می رود و مانع از جدا شدن لایه رنگ از کاغذ نیز می شود. لازم به ذکر است که این شیوه رنگامیزی در نائین ، در گذشته نیز چون امروز اجرا می شده است . (بنا به اظهارات یکی از اساتید در پنجاه سال گذشته نیز به همین ترتیب عمل شده است .) یکی از این خصوصیات تبعیت ترکیب رنگی مذکور از اصول و نحوه کاربردی خاص است . این اصول در نتایج صد در صد نبوده و در هر مورد از آن احتمال طرز عمل دیگری نیز وجود دارد . جدول زیر بیانگر شیوه تقریبی کاربرد رنگها در ترکیب رنگی قالی نائین می باشد . محل بکارگیری در ترکیب رنگی نام رنگ عمدتاً در بندها و نقوش بکار رفته و در نقشه های غلط به عنوان زمینه بژ (خاکی) سیر . عمدتاً در حاشیه و بندها بژ (خاکی) روشن زمینه قالی و بندها کرم (نخودی) نقوش آبی روشن نقوش و زمینه قالی آبی سیر بندها و زمینه قالی آبی سیر بندها و زمینه قالی سرمه ای بندها و نقوش قهوه ای بندها و نقوش فیلی (بندها و نقوش عنابی زمینه قالی لاکی عمدتاً در نقوش و در نقشه های غلط به عنوان زمینه یشمی نقوش ماشی طرح در قالی نائین نتایج تحقیقات به عمل آمده نشان دهنده آن است که کلیه طرحهای مورد استفاده در بیشتر مناطق قالیبافی کشور (به استثنای طرحهای خاص برخیاز مناطق) در نائین مورد استفاده بوده و معرفی تمامی طرحهای به کار رفته در فرش این منطقه ، نیازمند معرفی غالب طرحهای مشخص قالیهای کشور می باشد .
با این وجود طرحهای قالیهای نائین عمدتاً بصورت لچک و ترنج بوده و استعمال سایر طرحها کاربرد کمتری دارد . با توجه به طرح و نقش قالیهای قدیمی موجود در نائین و اظهارات صاحبنظران می توان طرحهای اصیل فرش این منطقه را چنین بر شمرد : لچک و ترنج ، افشان ، برگردان ، ابری ، ماهی درهم ، خشتی ، شکارگاه ، اژدری ، پنجه گرگی ، حاشیه حاج احمدی ، قاب قلمدون ، بند اسلیم و از دیگر طرحهای جدیدتر مورد استفاده در این شش ترنجی ، حاج خانمی ، محرابی ، درختی ، بته جقه ، گل فرنگ و نقشه غلط نام برد . لکن با وجود تمام نقوش مذکور ، مهمترین و اصلی ترین طرح مورد استفاده در این شهرستان همان لچک و ترنج بوده و از تنوع بسیار بالایی برخوردار است و اصولا فرش نائین به لچک و ترنج شناخته شده است . شاید به دلیل استفاده شدید از این قالب باشد که قالی این منطقه بعنوان فرش زیر پایی معروف شده است . در بررسی نقوش مختلف به کار رفته در قالی نائین به نتایج زیر می رسیم : 1 ـ تمایل شدید به سوی طبیعت و گل و گیاه : در قالی این منطقه استفاده از نقوش ختائی و شاه عباسی و گل و برگهای طبیعی به وفور دیده می شود . و این دلیل جغرافیای کویری منطقه و عدم دسترسی به چنین زیباییهایی در طبیفت اطراف باشد . چنانکه در تاریخ و هنر جهان نیز شاهدیم که بشر آنچه را که در آرزوی آن است در قالب هنر وارد محیط زندگی خود می نماید . « موضوع مستتر در سراسر آنها مفهوم دیرینه باروری است و همه عناصر از وفور بازتاب طبیعت و یک باروری حکایت می کنند که در باغ سرسبز ، یا در باغ بهشت ممکن است یافت شود . این همان چیزی است که سرزمین نیمه خشک ایران در آرزوی آن بسر می برد . اگر چه بندرت به آن دست می یابد . چنین نمادی در یک شهر کویری مانند نائین ، که در سر حد بقاء و تهدید حرارت صحرایی داغ و بی حاصل بوده است ، معنایی بس گیرا بخود می گیرد .» 2 ـ عدم تمایل به شمایلگری یکی از مشخصات اساسی نقوش قالی نائین عدم تمایل آن به سوی شمایلگری است . در نمونه های بسیار نادری نیز که هم اکنون دیده می شود ضعف شدید در کار تمام شده ، موجب عدم تمایل به ادامه این کار شده و این در شرایطی است که در مناطق همجوار این منطقه ، مراکز چهره بافی چون اصفهان وجود دارد . در پاسخ دلیل این مطلب به نتایج زیر دست یافته ایم . وجود محدودیت شدید رنگی در رنگ بندی قالی نائین : بافت چهره نیاز به تنوع رنگی بسیار بالا و حساسی دارد و این در شرایطی است که ترکیب رنگ قالی نائین از مدویت خاصی برخوردار است . عدم توانای تکنیک بافت منطقه : تنها گره مورد استفاده در این منطقه نامتقارن آنهم عمدتا بصورت جفتی بافی است ، در صورتیکه می دانیم برای بافت چهره نیاز به استفاده از چندین نوع گره و تکنیک مختلف بافت جهت ایجاد ظرافتهای موجود در فرم و رنگ چهره می باشد. عدم وجود برنامه و یا آموزشهای لازم جهت ارتقاء سطح دانش بافندگان در زمینه استادکاران و بدون هیچ نوع دخل و تصرفی آن را به کار می گیرند . عدم نظارت طراحان بر روند بافت : در نائین غالباً طراحان پس از طراحی هیچ نوع نظارتی بر روند جریان بافت نداشته و عملا ارتباطی بین اساتید طراح و بافنده وجود ندارد و این نکته با توجه به عدم آشنایی بافندگان با فرم و رنگ صحیح نقوش حساسی چون چهره سبب بروز مشکلات عمده ای می گردد . نگرش اقتصادی صرف نسبت به مسئله قالی در فرهنگ نائینی : بدین معنا که در این شهرستان عدم وجود زمینه های صنعتی ، کشاورزی و یا دامپروری در سطح وسیع سبب اتکاء اقتصاد منطقه بر هنر صنعت قالی شده است و در چنین شرایطی تنها با وجود بازار فروش و ارزش افزوده به میزان لازم دیگر نیازی به ایجاد تحول در نقوش و سایر مراحل تولید ضروری به نظر نمی رسد . طراحان و نقاشان نائینی : استاد فتح ا… حبیبیان استاد علی علیزاده نائینی استاد مرتضی پهلوان صفایی استاد فرهنگ حبیبی نائینی استاد غلامرضا یوسف پور استاد ولیا … شرعی وی در هنر نقاشی شاگرد استاد علیزاده بوده است . استاد محمد حسین سعیدی زاده وی در هنر نقاشی شاگرد استاد ولی ا… شرعی بوده است.
